Dasasloki

170-185

DASASLOKI

 by  Sri  Shankaracharya

       Shankara, we are told, spontaneously composed a set of ten shlokas,

which has come to be known as Dasasloki, and he recited it before

Sri Govindapaada who had asked the question “Who are You?” when approached by Shanakara for discipleship.

       Govindapaada must have been very much impressed by the young sishya’s

command on Advaita Vedanta and his creative ability found in the structure and organization of the poem.

Dasasloki shares some common features with Sri Dakshinamurthy Stotram.

1.    Both have ten stanzas each.

2.    The first nine stanzas in each have a refrain.

       It is:

     “Tasmai Sri Gurumurtaye nama idam Sri Dakshinamurthaye”

     in  Sri Dakshinamurthy Stotram and

     “tadekovasishthah Shivah kevaloham”  in Dasasloki.

3.    Both the poems expound Advaita Siddhaanta along with Saadhana krama  and   

      Advaita anubhava.

It is sarvaatmatva bhaava, ONENESS of EVERYTHING, in Sri Dakshinamurthy Stotram  

and  

in Dasasloki,  it is the Realisation of the Mahavaakyas like

                          Tat Tvam Asi and Aham Brahmasmi.

Coming to Dasasloki, the first nine slokas have a common structure:

Each sloka has four lines:

The first two lines negate the layer of non-Self;

The third line gives the reason for negation.

The fourth line is an Assertion of the Self:

    “tadekovasishthah Shivah kevaloham”

“So, I am the ONE, which remains;

I am that only One;

I am Shiva, the Consciousness,

Pure and Auspicious.”

The last stanza indicates the Advaita Anubhuti or Non-dual Self-Realization, which is very difficult to give expression to. It is beyond the power of mind and speech.

We remember the line in the Pratahsmarana Stotram:

  “Praatarbhajaami manasa vachasaamagamyam.”

“As I wake up I sing in praise of That

which is not reached with the help of

mind and speech…”

No wonder when asked by his disciples, as he was leaving his mortal coil, which of his works would serve to remember him by, Shankara is believed to have named Dasasloki.

Madhusuudana Saraswati was a profound scholar who was well-versed in Advaita Vedanta. He belonged to the 16th century. He was a great admirer of Shankara, particularly of his poem Dasasloki.  

“Siddhantabindu”  is the name of his detailed commentary on Dasasloki.

Let us find out his admiration for Shankara and for Dasasloki in his own words:

“ The revered Acharya Bhagavan Sri Sankara, being desirous of lifting all living beings (out of this transmigratory existence) either immediately or mediately, composed the ‘Dasasloki’ for the purpose of expounding briefly the means of discriminating the not-self from the self which is eternal (nitya), free from the stain of ignorance (shuddha), self-luminous (buddha) and free from the bondage of agency, etc., (mukta).

“Note: Liberation will result immediately from hearing the Dasasloki for those who have attained complete purity of mind and thereby become most competent spiritual aspirants (Uttama-adhikaari).

For others, hearing should be followed by reflection and meditation.” …

Let us begin studying each of the ten stanzas.

॥ अथ दशश्लोकी ॥

न भूमिर्न तोयं न तेजो न वायुः

न खं नेन्द्रियं वा न तेषां समूहः ।

अनेकान्तिकत्वात् सुषुप्त्येकसिद्धः

तदेकोऽवशिष्टः शिवः केवलोऽहम् ॥ १॥

na bhümir-na toyam na váyur-
na kham nendriyam vá na teshám samühah,
anaikántikatvát sushuptyekasiddhas-
tadeko’vashishtah shivah kevalo’ham.(1)

 1.    I am not the Earth, nor the Water,

Nor am I the Fire, nor the Air and Space;

I am not the senses nor even the Total

of all the Elements and senses.

 I negate them

because they are all

transient and variable,

whereas the Self’s Existence

is well-established in the State

of deep sleep.                 

So, I am the ONE, which remains;

I am that only One;

I am Shiva, the Consciousness,

Pure and Auspicious.

न वर्णा न वर्णाश्रमाचारधर्मा

 न मे धारणाध्यान योगादयोऽपि ।

अनात्माश्रयाहं  ममाध्यासहानात्

 तदेकोऽवशिष्टः शिवः केवलोऽहम् ॥ २॥

na varïá na varïáshramácáradharmá
na me dháraïádhyádhyánayogádayo’pi,
anátmáshrayaham-mamádhyásahánát
tadeko’vashishthah, shivah kevalo’ham.(2)

 2.     I am rid of all notions of caste

and caste divisions;

so also I am rid of all rules and duties

applicable to various stages of life;

I do not need the Yogic practices

like dhaarana and dhyaana.

These are notions of “I” and “mine”

which are caused by adhyaasa –

the false identification with

the body-mind complex.

Now I am free from all

false notions attached to the non-Self.

So, I am the ONE, which remains;

I am that only One;

I am Shiva, the Consciousness,

Pure and Auspicious.

न माता पिता वा न देवा न लोका

 न वेदा न यज्ञा न तीर्थं ब्रुवन्ति ।

सुषुप्तौ निरस्ताति शून्यात्मकत्वात्

 तदेकोऽवशिष्टः शिवः केवलोऽहम् ॥ ३॥

na mátá pitá vá na devá na loká
na vedá na yajòá na tèrtam bruvanti,
sushuptau nirastátishünyátmakatvát
tadeko vashishthah shivah kevalo’ham.(3)

3.    It is said that in Deep Sleep state

there is no mother, no father,

nor are there any gods and worlds,

nor even the Vedas and the sacrifices/

and so are the holy places.

But it is not completely shoonya or void

since I persist through the Deep Sleep state.

So, I am the ONE, which remains;

I am that only One;

I am Shiva, the Consciousness,

Pure and Auspicious

न साङ्ख्यं न शैवं न तत्पाञ्चरात्रं

 न जैनं न मीमांसकादेर्मतं वा ।

विशिष्टानुभूत्या विशुद्धात्मकत्वात्

 तदेकोऽवशिष्टः शिवः केवलोऽहम् ॥ ४॥

na sáñkhyam na shaivam na tat-páòcarátram
na jainam na mimámsakáder-matam vá,
vishisthánubhütyá vishuddhátmakatvát
tadeko vashishtah shivah kevalo’ham.(4)

4.      I deny the views expressed

by the followers of Sankhya,

Saiva, Pancharatra, Jaina, Meemamsa

and other faiths.

Their views on the Self are unsound.

 It is through direct realization of the Self

by means of the Mahavakyas

that the Self is experienced to  be absolutely Pure.

 So, I am the ONE, which remains;

I am that only One;

I am Shiva, the Consciousness,

Pure and Auspicious.

न चोर्ध्वं न चाधो न चान्तर्न बाह्यं

 न मध्यं न तिर्यङ् न पूर्वाऽपरा दिक् ।    

वियद्व्यापकत्वादखण्डैकरूपः

 तदेकोऽवशिष्टः शिवः केवलोऽहम् ॥ ५॥

na cordhvam na cádhá ná cántar-na báhyam
na madhyam na tiryañ na pürvápará dik
viyad-vyápakatvád-akhaïãaikarüpas
tadeko’vashishtah shivah kevalo’ham.(5)

5.    THAT which I am –

It is neither above nor below;

neither inside nor outside;

neither is it in the middle nor across.

It is neither in the East

nor in the west.

It is All-Pervading like Space.

It is Total and Indivisible.

So, I am the ONE, which remains;

I am that only One;

I am Shiva, the Consciousness,

Pure and Auspicious

न शुक्लं न कृष्णं  न रक्तं न पीतं

 न कुब्जं न पीनं  न ह्रस्वं न दीर्घम् ।

अरूपं तथा ज्योतिराकारकत्वात्

 तदेकोऽवशिष्टः   शिवः केवलोऽहम् ॥ ६॥

na shuklam na køshnam nqa rakta, na pètam
na kubjam na pènam nas hrasvam na dèrgham,
arüpam tathá jyotirákárakatvát
tadeko’vashishthah shivah kevalo’ham.(6)

6.    Brahman looks neither white nor black;

neither red nor yellow;

neither small nor big;

neither short nor long.

It has no particular Form

because of its Radiance and Effulgence.

So, I am the ONE, which remains;

I am that only One;

I am Shiva, the Consciousness,

Pure and Auspicious

न शास्ता न शास्त्रं न शिष्यो न शिक्षा

 न च त्वं न चाहं न चायं प्रपञ्चः ।

स्वरूपावबोधो विकल्पासहिष्णुः

 तदेकोऽवशिष्टः शिवः केवलोऽहम् ॥ ७ ll

na shástá na shástram na shishyo na shikshá
na ca tvam na cáham na cáyam prapaòcah
svarüpávabodho vikalpásahishïus-
tadeeko, vashishthah shivah kevalo’ham(7)

7.  No distinctions are entertained

such as those between

the Teacher and the Scriptures;

the Student and the Instructor,

or between you and I and the world,

It happens so when one gets enlightened

by the Knowledge of Brahman.

So, I am the ONE, which remains;

I am that only One;

I am Shiva, the Consciousness,

Pure and Auspicious

न जाग्रन् न मे स्वप्नको वा सुषुप्तिः

 न विश्वो न वा तैजसः प्राज्ञको वा ।

अविद्यात्मकत्वात् त्रयाणां तुरीयः

 तदेकोऽवशिष्टः शिवः केवलोऽहम् ॥ ८॥

na jágran-na me svapnaka vá sushuptir-
na vishvo na va taijasah prajòako vá,
avidyátmakatvát trayáïám turèyas-
tadeko’vashishthah shivah kevalo’ham.(8)

8.     Not for me the avastha trias,

the Three States of Consciousness:

I don’t need Jaagrut or waking state,

or swapna the dreaming state,

or even sushupti the deep sleep state.

I have nothing to do with

Viswa, Tejasa and Praagna,

the names Jeeva gets in these states.

 Since they are all products of ignorance,

I have transcended them and reached

 turiya or the fourth state of Consciousness.

 So, I am the ONE, which remains;

 I am that only One;

 I am Shiva, the Consciousness,

 Pure and Auspicious

अपि व्यापकत्वात्  हितत्त्वप्रयोगात्

 स्वतः सिद्धभावात् अनन्याश्रयत्वात् ।

जगत् तुच्छमेतत्     समस्तं तदन्यत्

  तदेकोऽवशिष्टः   शिवः केवलोऽहम् ॥ ९॥

api vyápakatvád-dhitattvaparyogát
svatahsiddhabhávád-ananyáshrayatvát,
jagat tuccham etat samastm tad-anyat
tadeko’vashishthah shivah kevalo’ham.(9)

9.     The world that is different from the Self

is indeed worthless,

as it has no existence of its own.

On the other hand, the Self is known to be

All Pervasive, recognized as the Reality

and its existence does not depend on anything else.

It is self-existent.

 So, I am the ONE, which remains;

 I am that only One;

 I am Shiva, the Consciousness,

 Pure and Auspicious

न चैकं तदन्यद्  द्वितीयं कुतः स्यात्

 न वा केवलत्वं   न चाकेवलत्वम् ।

न शून्यं न चाशून्यमद्वैतकत्वात्

 कथं सर्ववेदान्तसिद्धं   ब्रवीमि ॥ १०॥

na caikam tadanyad-dvitèyam kutuh syán-
nas vá kevalatvam na cákevalatvam,
na shünyam na cáshünyam-advaitakatvát
katham sarva-vedánta-siddam bravèmi.(10)

10. The meaning of this sloka is given

in the words of Madhusudana Saraswati.

It is like this:

“It (the Self) is not one;

how can there be a second different from it?

It has neither absoluteness nor non-absoluteness.

It is neither void nor non-void

since it is devoid of duality.

How can I describe that

which is established by the entire Vedanta!”

 ॥ इति श्रीमद् शंकराचार्यविरचितं दशश्लोकी अथवा

              निर्वाणदशकस्तोत्रं समाप्तं ॥

 II Iti Shrimad shankaracharya virachita dashaslokii athavaa nirvanadashakastotram samaptam II

ದಶಶ್ಲೋಕೀ      

ಪೀಠಿಕೆ

ದಶಶ್ಲೋಕೀ

ಶ್ರೀ ಶಂಕರಾಚಾರ್ಯ ವಿರಚಿತ

ಶಂಕರರು ಶ್ರೀ ಗೋವಿಂದಪಾದರ ಬಳಿ ಶಿಷ್ಯತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದುವ ಸಲುವಾಗಿ ಅವರನ್ನು ಭೇಟಿಯಾದಾಗ ಅವರು”ನೀನು ಯಾರು?” ಎಂದು ಶಂಕರರನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅದಕ್ಕೆ ಉತ್ತರವಾಗಿ ಶ್ರೀ ಶಂಕರರು “ ದಶಶ್ಲೋಕೀ” ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಹತ್ತು ಶ್ಲೋಕಗಳ ಗುಚ್ಛವನ್ನು ಸ್ವಯಂಪ್ರೇರಿತರಾಗಿ ರಚಿಸಿ ಅವರ ಮುಂದೆ ಪಠಿಸಿದರು ಎಂಬುದಾಗಿ ನಮಗೆ ತಿಳಿದುಬರುತ್ತದೆ.

ಕಿರಿವಯಸ್ಸಿನ ತಮ್ಮ ಶಿಷ್ಯನ ಅದ್ವೈತ ವೇದಾಂತದ ಮೇಲಿನ ಪ್ರಭುತ್ವವನ್ನು ಮತ್ತು ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾದ ಶ್ಲೋಕ ರಚನೆಯ ಸೃಜನಾತ್ಮಕ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ಪರಿಯನ್ನು ಕಂಡು ಗೋವಿಂದಪಾದರು ಬಹಳವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವಿತರಾಗಿದ್ದಿರಬಹುದು.

ಶ್ರೀ ದಕ್ಷಿಣಾಮೂರ್ತಿ ಸ್ತೋತ್ರಗಳ ಕೆಲವು ಸಾಮಾನ್ಯ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಅಂಶವನ್ನು ದಶಶ್ಲೋಕೀಯೂ ಸಹ ಹೊಂದಿದೆ.

1. ಎರಡೂ ಸ್ತೋತ್ರಗಳು ಸಹಾ ತಲಾ ಹತ್ತು ಶ್ಲೋಕಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡಿವೆ.

2. ಎರಡರಲ್ಲಿಯೂ, ಮೊದಲ ಒಂಬತ್ತು ಶ್ಲೋಕಗಳಲ್ಲಿ ಪುನರಾವರ್ತವಾಗುವ ಒಂದು ಚರಣವಿದೆ. ಅದೆಂದರೆ

“ತಸ್ಮೈ ಶ್ರೀ ಗುರುಮೂರ್ತಯೇ ನಮ ಇದಂ ಶ್ರೀ ದಕ್ಷಿಣಾಮೂರ್ತಯೇ” ಎಂಬುದಾಗಿ ದಕ್ಷಿಣಾಮೂರ್ತಿ ಸ್ತೋತ್ರದಲ್ಲಿದೆ.

“ತದೇಕೋವಶಿಷ್ಟಃ ಶಿವಃ ಕೇವಲೋಹಂ” ಎಂಬುದಾಗಿ  ದಶಶ್ಲೋಕೀ ಸ್ತೋತ್ರದಲ್ಲಿದೆ.

3. ಎರಡೂ ಸ್ತೋತ್ರಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಸಾಧನಕ್ರಮ ಮತ್ತು ಅದ್ವೈತ ಅನುಭವದೊಂದಿಗೆ ಅದ್ವೈತ ಸಿದ್ಧಾಂತವು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.

ಶ್ರೀ ದಕ್ಷಿಣಾಮೂರ್ತಿ ಸ್ತೋತ್ರದಲ್ಲಿ ಅದು “ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವ ಭಾವ”ವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ದಶಶ್ಲೋಕಿಯಲ್ಲಿ, “ತತ್ ತ್ವಂ ಅಸಿ” ಮತ್ತು “ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮಿ” ಎಂಬ ಮಹಾವಾಕ್ಯಗಳ ಗ್ರಹಿಕೆಯಾಗಿದೆ.

“ದಶಶ್ಲೋಕಿ”ಯಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಒಂಭತ್ತು ಶ್ಲೋಕಗಳ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಮ್ಯತೆ ಇದೆ.

ಪ್ರತಿ ಶ್ಲೋಕವೂ ನಾಲ್ಕು ಸಾಲುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.

ಮೊದಲ ಎರಡು ಸಾಲುಗಳು ಆತ್ಮರಹಿತ ವಿಸ್ತರಣೆಯನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸುತ್ತವೆ.

ಮೂರನೆಯ ಸಾಲು ನಿರಾಕರಣೆಗೆ ಸಮರ್ಥನೆಯನ್ನೂ, ಕಾರಣವನ್ನೂ ನೀಡುತ್ತದೆ.

ನಾಲ್ಕನೆಯ ಸಾಲು ಆತ್ಮನ ಧೃಢೀಕರಣವಾಗಿದೆ.

“ತದೇಕೋವಶಿಷ್ಟಃ ಶಿವಃ ಕೇವಲೋಹಂ” 

ಅವಶೇಷನಾದ ಶಿವನೇ ನಾನಾಗಿರುವೆನು.

ಹಾಗಾಗಿ ನಾನು ಒಬ್ಬ ಅವಶೇಷನು. ಆ ಅವಶೇಷನು ನಾನೊಬ್ಬನೇ.

ನಾನೇ ಶಿವ, ನಿರ್ಮಲ ಮತ್ತು ಶುಭಕಾರಕವಾದ ಪ್ರಜ್ಞೆಯು ನಾನು.

ಕೊನೆಯ ಶ್ಲೋಕವು ಅದ್ವೈತ ಅನುಭೂತಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ, 

ಅದಕ್ಕೆ ಭಾವಾರ್ಥವನ್ನು ಕೊಡುವುದು ಬಹಳ ಕಷ್ಟಕರವಾಗಿದೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಅದು ಮಾತಿಗೂ, ಮನಸ್ಸಿನ ಶಕ್ತಿಗೂ ಮೀರಿ ಅತೀತವಾಗಿದೆ.

ಪ್ರಾತಃಸ್ಮರಣ ಸ್ತೋತ್ರದಲ್ಲಿನ ಸಾಲನ್ನು ನಾವಿಲ್ಲಿ ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು.

“ಪ್ರಾತರ್ಭಜಾಮಿ ಮನಸಾ ವಚಸಾಮಗಮ್ಯಂ”

“ಮನಸ್ಸಿನ ಮತ್ತು ಮಾತಿನ ಸಹಾಯದಿಂದ ತಲುಪಲಾರದಂತಹ ಅದನ್ನು ನಾನು ಪ್ರಾತಃಕಾಲದಲ್ಲಿ ಎದ್ದ ಕೂಡಲೇ ಸ್ತುತಿಸಿ ಹಾಡುತ್ತೇನೆ”

ಶಂಕರರು ದೇಹ ತ್ಯಾಗ ಮಾಡುವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅವರ ಶಿಷ್ಯರು ಅವರ ಯಾವ ಕೃತಿಯು ಅವರನ್ನು ಸದಾ ನೆನೆಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಹಾಯಕವಾಗುತ್ತದೆಂದು ಕೇಳಲಾಗಿ ಶಂಕರರು “ದಶಶ್ಲೋಕಿ”ಯನ್ನು ಹೆಸರಿಸಿರುವುದರಲ್ಲಿ ಆಶ್ಚರ್ಯವೇನಿಲ್ಲ.

ಮಧುಸೂದನ ಸರಸ್ವತಿಯವರು ಅದ್ವೈತ ವೇದಾಂತದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಾಂಡ ಪಾಂಡಿತ್ಯ ಉಳ್ಳವರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು 16ನೇ ಶತಮಾನದವರು. ಅವರು ಶಂಕರರ ಮಹಾನ್ ಪ್ರಶಂಸಕರಾಗಿದ್ದರು, ಅದರಲ್ಲೂ ಅವರ “ದಶಶ್ಲೋಕಿ” ಸ್ತೋತ್ರದ ಆರಾಧಕರಾಗಿದ್ದರು.

ಅವರು ರಚಿಸಿದ “ದಶಶ್ಲೋಕಿ”ಯ ವಿಸ್ತೃತವಾದ ಭಾಷ್ಯದ ಹೆಸರು “ಸಿದ್ಧಾಂತ ಬಿಂದು”.

ಶಂಕರರ ಬಗ್ಗೆ ಮತ್ತು ದಶಶ್ಲೋಕಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಅವರ ಪ್ರಶಂಸೆಯನ್ನು ಅವರ ಸ್ವಂತ ಮಾತುಗಳಲ್ಲಿಯೇ ತಿಳಿಯೋಣ.

“ನಿರಾತ್ಮನಿಂದ ನಿತ್ಯನಾದ ಆತ್ಮನನ್ನು, ಅರಿತು ಅಜ್ಞಾನವೆಂಬ ಕೊಳೆಯನ್ನು ತೊಳೆದು ಶುದ್ಧಿಗೊಳಿಸಿ ಸ್ವಯಂಪ್ರಭೆಯನ್ನು ಮತ್ತು ಮುಕ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಂದುವ ಸಲುವಾಗಿ, ಪೂಜ್ಯ ಆಚಾರ್ಯ ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀ ಶಂಕರರು ಸೂಚ್ಯವಾಗಿ, ಸಂಕ್ಷೇಪವಾಗಿ “ದಶಶ್ಲೋಕಿ”ಯನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಎಲ್ಲ ಜೀವಿಗಳನ್ನು ನಿಧಾನವಾಗಿಯಾಗಲೀ, ತಕ್ಷಣವಾಗಲೀ ಉನ್ನತ ಮಟ್ಟಕ್ಕೇರಿಸುವ ಅಪೇಕ್ಷೆಯಿಂದ “ದಶಶ್ಲೋಕಿ”ಯನ್ನು ರಚಿಸಿದರು.

ವಿಷಯ ಸೂಚನೆ:- ಯಾರು ಮಾನಸಿಕವಾಗಿ ಪರಿಪೂರ್ಣ ಪರಿಶುದ್ದತೆಯನ್ನು ಸಾಧಿಸಿರುತ್ತಾರೆಯೋ ಮತ್ತು ಅದರಿಂದ ಅತ್ಯಂತ ಅರ್ಹ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಸಾಧಕರಾಗಿರುತ್ತಾರೋ ಅಂತಹವರಿಗೇ “ದಶಶ್ಲೋಕಿ”ಯ ಶ್ರವಣಮಾತ್ರದಿಂದ ಕೂಡಲೇ ಮುಕ್ತಿ ಲಭಿಸುತ್ತದೆ. ಇತರರಿಗೆ ಶ್ರವಣದ ಜತೆಗೆ ಅದನ್ನು ಮನನ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಧ್ಯಾನಸ್ಥರಾದಾಗ ಮುಕ್ತಿ ದೊರೆಯುತ್ತದೆ”…

ನಾವೀಗ ಈ ಹತ್ತು ಶ್ಲೋಕಗಳನ್ನು ಒಂದೊಂದಾಗಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡೋಣ.

ಅಥ ದಶಶ್ಲೋಕೀ

 ನ ಭೂಮಿರ್ನ ತೋಯಂ ನ ತೇಜೋ ನ ವಾಯುಃ

ನ ಖಂ ನೇಂದ್ರಿಯಂ ವಾ ನ ತೇಷಾಂ ಸಮೂಹಃ ।

ಅನೇಕಾಂತಿಕತ್ವಾತ್ ಸುಷುಪ್ತ್ಯೇಕಸಿದ್ಧಃ

ತದೇಕೋಽವಶಿಷ್ಟಃ ಶಿವಃ ಕೇವಲೋಽಹಮ್ ॥1॥

ನಾನು ಯಾರು?

೧. ನಾನು ಭೂಮಿಯಲ್ಲ, ನೀರೂ ಅಲ್ಲ, ಅಗ್ನಿಯೂ ನಾನಲ್ಲ, ತೇಜಸ್ಸು, ವಾಯು, ಆಕಾಶವೂ ಅಲ್ಲ, ನಾನು ಇಂದ್ರಿಯ ಜ್ಞಾನವೂ ಅಲ್ಲ ಅಥವಾ ಇವುಗಳ ಒಟ್ಟು ಸಮೂಹವೂ ಅಲ್ಲ. ಅವುಗಳನ್ನು ನಾನು ನಿರಾಕರಿಸುತ್ತೇನೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಅವೆಲ್ಲವೂ ಕ್ಷಣಿಕ ಮತ್ತು ಅನಿತ್ಯ. ಆ ಕಾರಣದಿಂದ ಆತ್ಮನ ಅಸ್ತಿತ್ವವು ಸುಷುಪ್ತಿ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ವಿವಾದವಾಗಿ ಸ್ಥಿರಗೊಳಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಇತರ ವಸ್ತುಜ್ಞಾನವಿಲ್ಲದೆ ಏಕಜ್ಞಾನರೂಪದಲ್ಲಿ ಉಳಿದವನು ನಾನು. ನಾನೇ ಶಿವ, ಪರಿಶುದ್ಧ ಮತ್ತು ಶುಭಕಾರಕವಾದ ಪ್ರಜ್ಞೆಯು ನಾನು. ಕೇವಲ ಶಿವನೇ ನಾನು.

 ನ ವರ್ಣಾ ನ ವರ್ಣಾಶ್ರಮಾಚಾರಧರ್ಮಾ

ನ ಮೇ ಧಾರಣಾಧ್ಯಾನಯೋಗಾದಯೋಽಪಿ । 

ಅನಾತ್ಮಾಶ್ರಯಾಹಂಮಮಾಧ್ಯಾಸಹಾನಾತ್

ತದೇಕೋಽವಶಿಷ್ಟಃ ಶಿವಃ ಕೇವಲೋಽಹಮ್ ॥2॥

ಜಾತಿ ಕಲ್ಪನೆ, ವರ್ಣಾಶ್ರಮ ಭೇದಗಳು ಇವುಗಳಿಂದ ನಾನು ಬಿಡುಗಡೆ ಹೊಂದಿದ್ದೇನೆ; ಹಾಗೆಯೇ ವರ್ಣಾಶ್ರಮಗಳಿಗೆ ವಿಧಿಸಿದ ಆಚಾರಗಳೂ ಮತ್ತು ಧರ್ಮಗಳೂ, ಜೀವನದ ವಿವಿಧ ಘಟ್ಟಗಳಲ್ಲಿ ಪಾಲಿಸಬೇಕಾದ ನಿಯಮಗಳು ಮತ್ತು ಕರ್ತವ್ಯಗಳೂ ನನಗೆ ಅನ್ವಯಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಯೋಗಿಗಳಿಗೆ ಉಚಿತವಾದ “ಧಾರಣ”, “ಧ್ಯಾನ” ಮುಂತಾದ ಅಷ್ಟಾಂಗಯುಕ್ತ ಯೋಗಾಚರಣೆಗಳೂ ನನಗೆ ಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ. ದೇಹದಲ್ಲಿ “ನಾನು” ಎಂಬ ಅಧ್ಯಾಸ, ಪ್ರಾಪಂಚಿಕ ವಸ್ತುಗಳಲ್ಲಿ “ನನ್ನದು” ಎಂಬ ಅಸತ್ಯದ ಪ್ರಮಾಣ, ಇವೆಲ್ಲವೂ ದೇಹ – ಮನಸ್ಸಿನ ಸಮ್ಮಿಶ್ರಿತ ಸುಳ್ಳು ಕಲ್ಪನೆಗಳಾಗಿವೆ. ನಿರಾತ್ಮನಿಗೆ ಸೇರಿದ ಎಲ್ಲ ಮಿಥ್ಯಾಕಲ್ಪನೆಯಿಂದ ನಾನೀಗ ಸ್ವಂತಂತ್ರನಾಗಿದ್ದೇನೆ.

ಹಾಗಾಗಿ ನಾನು ಅವಶೇಷನಾಗಿ ಉಳಿದಿರುವ ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಆ ಅವಶೇಷನು ನಾನೊಬ್ಬನೇ. ನಾನೇ ಶಿವ, ನಿರ್ಮಲ  ಮತ್ತು ಶುಭಕಾರಕವಾದ ಪ್ರಜ್ಞೆಯು ನಾನು.

3. ನ ಮಾತಾ ಪಿತಾ ವಾ ನ ದೇವಾ ನ ಲೋಕಾ

ನ ವೇದಾ ನ ಯಜ್ಞಾ ನ ತೀರ್ಥಂ ಬ್ರುವಂತಿ ।

ಸುಷುಪ್ತೌ ನಿರಸ್ತಾತಿಶೂನ್ಯಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್

ತದೇಕೋಽವಶಿಷ್ಟಃ ಶಿವಃ ಕೇವಲೋಽಹಮ್ ॥3॥

೩. ಗಾಢ ನಿದ್ರಾವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ, ತಾಯಿ, ತಂದೆ, ದೇವತೆಗಳು, ಲೋಕಗಳು, ವೇದಗಳು, ಯಜ್ಞಗಳು ಮತ್ತು ಪವಿತ್ರ ತೀರ್ಥಕ್ಷೇತ್ರಗಳು, ಇವು ಯಾವುವೂ ಇರುವುದಿಲ್ಲವೆಂಬುದಾಗಿ ಜ್ಞಾನಿಗಳು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಇದು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಶೂನ್ಯವೂ ಆಗಿರುವುದಿಲ್ಲ ಏಕೆಂದರೆ ನಾನು ಗಾಢನಿದ್ರಾವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಧೃಢನಾಗಿರುತ್ತೇನೆ.. ಹಾಗಾಗಿ ಅವಶೇಷನಾಗಿ ಉಳಿದಿರುವ  ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಆ ಅವಶೇಷನು ನಾನೊಬ್ಬನೇ. ಪರಿಶುದ್ಧ ಮತ್ತು ಮಂಗಳಕರವಾದ ಪ್ರಜ್ಞೆಯು ನಾನು, ನಾನೇ ಶಿವನು.

 ನ ಸಾಂಖ್ಯಂ ನ ಶೈವಂ ನ ತತ್ಪಾಂಚರಾತ್ರಂ

ನ ಜೈನಂ ನ ಮೀಮಾಂಸಕಾದೇರ್ಮತಂ ವಾ ।

ವಿಶಿಷ್ಟಾನುಭೂತ್ಯಾ ವಿಶುದ್ಧಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್

ತದೇಕೋಽವಶಿಷ್ಟಃ ಶಿವಃ ಕೇವಲೋಽಹಮ್ ॥4॥

೪. ಸಾಂಖ್ಯ, ಶೈವ, ಪಾಂಚರಾತ್ರ, ಜೈನ, ಮೀಮಾಂಸಕ ಮೊದಲಾದ ಯಾವುದೇ ಮತದವರು ಮಂಡಿಸಿದ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ನಾನು ನಿರಾಕರಿಸುತ್ತೇನೆ. ಆತ್ಮನ ಬಗೆಗಿನ ಅವರ ವಿಚಾರಧಾರೆಗಳು ದೋಷಯುಕ್ತವಾಗಿವೆ. ಮಹಾಕಾವ್ಯಗಳ ಸಾಧನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ ಆತ್ಮಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರದ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಅನುಭವದಿಂದ ಆತ್ಮನು ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಶುದ್ಧತೆಯ ಅನುಭವವನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತಾನೆ. ಹೀಗಾಗಿ ನಾನು ಅವಶೇಷನಾಗಿ ಉಳಿದಿರುವ ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಆ ಅವಶೇಷನು ನಾನೊಬ್ಬನೇ. ನಿರ್ಮಲ ಮತ್ತು ಶುಭಕಾರಕವಾದ ಪ್ರಜ್ಞೆಯು ನಾನು, ನಾನೇ ಶಿವನು.

ನ ಚೋರ್ಧ್ವಂ ನ ಚಾಧೋ ನ ಚಾಂತರ್ನ ಬಾಹ್ಯಂ

ನ ಮಧ್ಯಂ ನ ತಿರ್ಯಙ್ ನ ಪೂರ್ವಾಽಪರಾ ದಿಕ್ ।      

ವಿಯದ್ವ್ಯಾಪಕತ್ವಾದಖಂಡೈಕರೂಪಃ

ತದೇಕೋಽವಶಿಷ್ಟಃ ಶಿವಃ ಕೇವಲೋಽಹಮ್ ॥5॥

೫. ಇದು ಮೇಲೆ, ಇದು ಕೆಳಗೆ, ಇದು ಒಳಗೆ, ಇದು ಹೊರಗೆ, ಇದು ಮಧ್ಯೆ, ಇದು ಅಡ್ಡ, ಇದು ಮುಂದೆ, ಇದು ಹಿಂದೆ, ಇದು ಪೂರ್ವ, ಇದು ಪಶ್ಚಿಮ ಎಂಬ ದಿಕ್ಪರಿಚ್ಛೇದಗಳು ನನಗಿಲ್ಲ. ಇದು ಆಕಾಶದಂತೆ ಎಲ್ಲೆಡೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿದೆ. ಇದು ಅಖಂಡವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಏಕರೂಪವಾಗಿದೆ.

ಹಾಗಾಗಿ ನಾನು ಅವಶೇಷನಾಗಿ ಉಳಿದಿರುವ  ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಆ ಅವಶೇಷನು ನಾನೊಬ್ಬನೇ. ನಾನೇ ಶಿವ, ನಿರ್ಮಲ ಮತ್ತು ಶುಭಪ್ರದವಾದ ಪ್ರಜ್ಞೆಯು ನಾನು.

ನ ಶುಕ್ಲಂ ನ ಕೃಷ್ಣಂ ನ ರಕ್ತಂ ನ ಪೀತಂ

ನ ಕುಬ್ಜಂ ನ ಪೀನಂ ನ ಹ್ರಸ್ವಂ ನ ದೀರ್ಘಂ ।

ಅರೂಪಂ ತಥಾ ಜ್ಯೋತಿರಾಕಾರಕತ್ವಾತ್

ತದೇಕೋಽವಶಿಷ್ಟಃ ಶಿವಃ ಕೇವಲೋಽಹಮ್ ॥6॥

೬. ಬ್ರಹ್ಮನು ಬಿಳುಪೂ ಅಲ್ಲ, ಕಪ್ಪೂ ಅಲ್ಲ, ಕೆಂಪು ಬಣ್ಣದವನೂ ಅಲ್ಲ, ಹಳದಿ ಬಣ್ಣದವನೂ ಅಲ್ಲ, ಕುಬ್ಜನೂ ಅಲ್ಲ. ಸ್ಥೂಲನೂ ಅಲ್ಲ, ಹ್ರಸ್ವನೂ ಅಲ್ಲ, ದೀರ್ಘನೂ ಅಲ್ಲ; ಉಜ್ವಲವಾದ ಪ್ರಭೆಯಿಂದಾಗಿ ಮತ್ತು ಕಾಂತಿಯಿಂದಾಗಿ ಬ್ರಹ್ಮನಿಗೆ ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾದ ಆಕಾರವೂ ಇಲ್ಲ.

ಹಾಗಾಗಿ ನಾನು ಅವಶೇಷನಾಗಿ ಉಳಿದಿರುವ  ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಆ ಅವಶೇಷನು ನಾನೊಬ್ಬನೇ. ನಾನೇ ಶಿವನು. ಪರಿಶುದ್ಧ ಮತ್ತು ಮಂಗಳಕರವಾದ ಪ್ರಜ್ಞೆಯು ನಾನು.

ನ ಶಾಸ್ತಾ ನ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ನ ಶಿಷ್ಯೋ ನ ಶಿಕ್ಷಾ

ನ ಚ ತ್ವಂ ನ ಚಾಹಂ ನ ಚಾಯಂ ಪ್ರಪಂಚಃ ।

ಸ್ವರೂಪಾವಬೋಧೋ ವಿಕಲ್ಪಾಸಹಿಷ್ಣುಃ

ತದೇಕೋಽವಶಿಷ್ಟಃ ಶಿವಃ ಕೇವಲೋಽಹಮ್ ॥7॥

ಗುರು ಮತ್ತು ಶಾಸ್ತ್ರಗಳು; ಶಿಷ್ಯ ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಕ; ಅಥವಾ ನೀನು ಮತ್ತು ನಾನು; ಮಾಯಾರೂಪವಾದ ಈ ಪ್ರಪಂಚ, ಇವುಗಳ ನಡುವೆ ಯಾವುದೇ ವ್ಯತ್ಯಾಸಕ್ಕೆ ಎಡೆಯೇ ಇಲ್ಲ. ಅಂದರೆ ನನಗೆ ಕಲಿಸುವವನೂ ಇಲ್ಲ, ಶಾಸ್ತ್ರವೂ ಇಲ್ಲ, ಶಿಷ್ಯನೂ ಇಲ್ಲ, ಶಿಕ್ಷಕನೂ ಇಲ್ಲ; ನನಗೆ “ನೀನು” ಎಂಬುದೂ “ನಾನು” ಎಂಬುದೂ ಸಹ ಇಲ್ಲ.

ಯಾರು ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನದಿಂದ ಜ್ಞಾನೋದಯವನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತಾರೋ ಆಗ ಅವರಿಗೆ ಇದರ ಅರಿವಾಗುತ್ತದೆ. ಹಾಗಾಗಿ ನಾನು ಅವಶೇಷನಾಗಿ ಉಳಿದಿರುವ  ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಆ ಅವಶೇಷನು ನಾನೊಬ್ಬನೇ. ನಾನೇ ಶಿವನು. ನಿರ್ಮಲ ಮತ್ತು ಶುಭಕರವಾದ ಪ್ರಜ್ಞೆಯು ನಾನು.

ನ ಜಾಗ್ರನ್ ನ ಮೇ ಸ್ವಪ್ನಕೋ ವಾ ಸುಷುಪ್ತಿಃ

ನ ವಿಶ್ವೋ ನ ವಾ ತೈಜಸಃ ಪ್ರಾಜ್ಞಕೋ ವಾ ।

ಅವಿದ್ಯಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ ತ್ರಯಾಣಾಂ ತುರೀಯಃ

ತದೇಕೋಽವಶಿಷ್ಟಃ ಶಿವಃ ಕೇವಲೋಽಹಮ್ ॥8॥

ನನಗೆ ಪ್ರಜ್ಞೆಯ ಮೂರು ಸ್ಥಿತಿಗಳಾದ ಜಾಗೃತ, ಸ್ವಪ್ನ ಮತ್ತು ಸುಷುಪ್ತಿ ಎಂಬ ಅವಸ್ಥೆಗಳಿಲ್ಲ. ವಿಶ್ವ, ತೈಜಸ, ಪ್ರಾಜ್ಞ ಎಂಬ ಹೆಸರುಗಳಿಂದ ಅವಸ್ಥಾತ್ರಯದಲ್ಲಿ ಅಂಕಿತನಾದ ಆತ್ಮನು ಅವಿದ್ಯಾತ್ಮಕನಾದುದರಿಂದ ಅವನೂ ನಾನಲ್ಲ. ಜೀವನೆಂಬ ಹೆಸರು ಈ ಅವಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಅವೆಲ್ಲವೂ ಅಜ್ಞಾನದ ಫಲಗಳು. ಅವೆಲ್ಲ ಸ್ಥಿತಿಗಳನ್ನೂ ದಾಟಿ, ಪ್ರಜ್ಞೆಯ ನಾಲ್ಕನೆಯ ಸ್ಥಿತಿಯಾದ ತುರೀಯಾವಸ್ಥೆಯನ್ನು ನಾನು ತಲುಪಿರುವೆನು. ಹಾಗಾಗಿ ನಾನು ಅವಶೇಷನಾಗಿ ಉಳಿದಿರುವ ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಆ ಅವಶೇಷನು ನಾನೊಬ್ಬನೇ. ನಾನೇ ಶಿವನು. ಪರಿಶುದ್ಧ ಮತ್ತು ಮಂಗಳಕರವಾದ ಪ್ರಜ್ಞೆಯು ನಾನು.

 ಅಪಿ ವ್ಯಾಪಕತ್ವಾತ್ ಹಿತತ್ತ್ವಪ್ರಯೋಗಾತ್                                           

 ಸ್ವತಃ ಸಿದ್ಧಭಾವಾತ್ ಅನನ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಾತ್ ।

ಜಗತ್ ತುಚ್ಛಮೇತತ್ ಸಮಸ್ತಂ ತದನ್ಯತ್

ತದೇಕೋಽವಶಿಷ್ಟಃ ಶಿವಃ ಕೇವಲೋಽಹಮ್ ॥9॥

ಈ ಪ್ರಪಂಚಕ್ಕೆ ಅದರದೇ ಆದ ಅಸ್ತಿತ್ವವು ಇಲ್ಲದಿರುವುದರಿಂದ, ಇದು ಆತ್ಮನಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ನಿಶ್ಚಯವಾಗಿ ಈ ಇಡೀ ಪ್ರಪಂಚವು ತುಚ್ಛವಾದುದು. ಮತ್ತೊಂದೆಡೆ ಪರಬ್ರಹ್ಮದಲ್ಲಿರುವ ವ್ಯಾಪಕತ್ವವು ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲದಿರುವುದರಿಂದಲೂ, ಮತ್ತು ಅದರ ಅಸ್ತಿತ್ವವು ಅನನ್ಯಾಶ್ರಯವಾದುದರಿಂದಲೂ ಆತ್ಮವು ಸ್ವಯಂ ಸಿದ್ಧವಾದ ಸತ್ಯಸ್ಥಿತಿಯಾಗಿದೆ.

ಹಾಗಾಗಿ ನಾನು ಅವಶೇಷನಾಗಿ ಉಳಿದಿರುವ  ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಆ ಅವಶೇಷನು ನಾನೊಬ್ಬನೇ. ಪರಿಶುದ್ಧ ಮತ್ತು ಮಂಗಳಕರವಾದ ಪ್ರಜ್ಞೆಯು ನಾನು. ನಾನೇ ಶಿವನು.

 ನ ಚೈಕಂ ತದನ್ಯದ್ ದ್ವಿತೀಯಂ ಕುತಃ ಸ್ಯಾತ್

ನ ವಾ ಕೇವಲತ್ವಂ ನ ಚಾಕೇವಲತ್ವಂ ।

ನ ಶೂನ್ಯಂ ನ ಚಾಶೂನ್ಯಮದ್ವೈತಕತ್ವಾತ್

ಕಥಂ ಸರ್ವವೇದಾಂತಸಿದ್ಧಂ ಬ್ರವೀಮಿ॥10॥

ಈ ಶ್ಲೋಕದ ಅರ್ಥವನ್ನು ಮಧುಸೂದನ ಸರಸ್ವತಿಯವರ ಮಾತುಗಳಲ್ಲಿಯೇ ತಿಳಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದು ಹೀಗಿದೆ.

ಪರತತ್ವವನ್ನು “ಒಂದು” ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಏಕೆಂದರೆ ಇದಕ್ಕಿಂತ ಭಿನ್ನವಾದ ಎರಡನೆಯದು ಇರಲು ಹೇಗೆ ಸಾಧ್ಯ? ಇದಕ್ಕೆ ಕೇವಲತ್ವವೂ ಇಲ್ಲ, ಅಕೇವಲತ್ವವೂ ಇಲ್ಲ. ಇದು ಶೂನ್ಯವೂ ಅಲ್ಲ; ಅಶೂನ್ಯವೂ ಅಲ್ಲ. ಇದು ಅದ್ವೈತವಾದುದು. ಹೀಗಿರುವಾಗ ಸರ್ವವೇದಾಂತಗಳಿಂದ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯವಾದ ಬ್ರಹ್ಮವನ್ನು ಹೇಗೆ ತಾನೆ ನಾನು ವರ್ಣಿಸಲಿ..